เซอร์ เจมส์ บรูก รายาแห่งซาราวัก (อังกฤษ: James Brooke; 29 เมษายน พ.ศ. 2346 – 11 มิถุนายน พ.ศ. 2411) หรือคนไทยในอดีตเรียกว่า เย สัปบุรุษ เป็นนักผจญภัยชาวอังกฤษ และเป็นรายาผิวขาวแห่งซาราวักคนแรกที่แต่งตั้งโดยสุลต่านแห่งบรูไน
เซอร์ เจมส์ บรูก เกิดที่เซคคอร์ซึ่งเป็นเขตหนึ่งของเมืองพาราณสี ประเทศอินเดียในปัจจุบัน บิดาเป็นชาวอังกฤษชื่อ โทมัส บรูก ส่วนมารดาเป็นชาวสก็อตจากเมืองฮาร์ทฟอร์ดเชอร์ชื่อ แอนนา มาเรีย ในวัยเด็กบรูกเข้าที่โรงเรียนนอร์วิช ต่อมาบรูกได้เดินทางไปประเทศพม่าพร้อมกับกองทหารของบริษัทอินเดียตะวันออกของอังกฤษเมื่อ พ.ศ. 2368 และได้รับบาดเจ็บจากการสู้รบจึงถูกส่งตัวกลับไปพักฟื้นที่อังกฤษ เมื่อหายดีแล้วได้กลับมาตะวันออกอีกครั้งหนึ่งเมื่อ พ.ศ. 2373 ผ่านทางเมืองมัทราส แต่คลาดไม่ทันกองทหารจึงไม่ได้เข้าประจำการ
บรูกจึงพยายามเริ่มต้นทำการค้ากับตะวันออกไกลแต่ไม่ประสบผลสำเร็จ ในปี พ.ศ. 2378 เมื่อบิดาของเขาเสียชีวิตลง บรูกได้รับมรดกเป็นเงินมากถึง 30,000 ปอนด์และได้ใช้เงินจำนวนนี้ลงทุนซื้อเรือ และตั้งชื่อเรือว่าเดอะรอยัลลิสต์ แล้วออกเดินทางไปบอร์เนียว ถึงเมืองกูจิงเมื่อเดือนสิงหาคม พ.ศ. 2381 ซึ่งเป็นช่วงที่ชนพื้นเมืองก่อกบฏต่อต้านสุลต่านแห่งบรูไนอยู่พอดี บรูกเสนอให้ความช่วยเหลือและสามารถเจรจาสงบศึกได้เป็นผลสำเร็จ ทำให้สุลต่านแต่งตั้งบรูกให้เป็น รายาแห่งซาราวัก ด้วยเกรงอำนาจทางทหารของเขา เมื่อวันที่ 24 กันยายน พ.ศ. 2384
บรูกเริ่มวางรากฐานปูอำนาจของตนไปทั่วซาราวัก ปฏิรูประบบบริหาร แก้ไขปรับปรุงกฎหมาย ปราบปรามโจรสลัดซึ่งเป็นปัญหาที่ต่อเนื่องไปตลอดเวลาที่บรูกปกครอง บรูกเดินทางกลับอังกฤษเป็นการชั่วคราวเมื่อ พ.ศ. 2390 และได้รับการแต่งตั้งเป็นผู้ว่าราชการและผู้บัญชาการทหารแห่งลาบวน ได้เป็นกงสุลทั่วไปของอังกฤษแห่งบอร์เนียวและได้รับพระราชทานเหรียญตราเป็นอัศวินชั้นบาธใช้คำนำหน้าว่า "เซอร์"
ในปี พ.ศ. 2394 บรูกถูกกล่าวว่าใช้อำนาจในทางที่ผิด และถูกสอบสวนโดยคณะกรรมการสอบสวนที่โปรดเกล้าแต่งตั้งจากสิงคโปร์ แม้จะพ้นข้อหา แต่เหตุการณ์ก็ได้หลอกหลอนบรูกอยู่ตลอดเวลา
บรูกเสียชีวิตเมื่อ พ.ศ. 2411จากเส้นโลหิตในสมองแตก 3 ครั้งในเวลา 10 ปี หลานชายของบรูก ชื่อ ชาร์ลส์ แอนโทนี จอห์นสัน บรูก ซึ่งเป็นรายามุดา (มกุฎราชกุมาร) ได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงดำแหน่ง "รายา" องค์ต่อมา
เรื่องราวเกี่ยวกับเซอร์ เจมส์ บรูก ได้รับการกล่าวขานนำไปเขียนหนังสือและแต่งบทละครหลายเรื่อง ตัวละครเรื่อง "ลอร์ดจิม" โดยโจเซฟ คอนราด ก็ใช้ชีวิตจริงของเซอร์ เจมส์ บรูกเป็นแนวทางในการสร้างเรื่อง มีการนำชื่อของบรูกตั้งชื่อต้น "หม้อข้าวหม้อแกงลิง" ในชื่อวิทยาศาสตร์ว่า "Nepenthes rajah" เพื่อเป็นเกียรติแก่เขาโดยโจเซฟ ดาลตัน ฮุกเกอร์
